Kiedy można żądać ustalenia istnienia stosunku pracy

Nie każdy zatrudniony jest pracownikiem i nie każda „praca” musi być wykonywana w oparciu o umowę o pracę. Dopuszczalne jest wykonywanie pracy na podstawie innego rodzaju umowy tzw. umowy cywilnoprawnej. Najpopularniejsze tego typu umowy to umowa zlecenia i umowa o dzieło. Nieco rzadziej można spotkać się z umową agencyjną czy umową o świadczenie usług.

Cechą wspólną tych wszystkich umów jest to, że nie mają do nich zastosowania przepisy prawa pracy (np. dotyczące urlopu, minimalnego wynagrodzenia za pracę, a także przepisy przewidujące ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę.) Wyjątkiem są przepisy z zakresu bhp, które obowiązują także osoby zatrudnione na innej podstawie niż umowa o pracę.

Można wskazać wiele przykładów, w których zawarcie np. umowy zlecenia zamiast umowy o pracę jest zupełnie uzasadnione. Problemem są jednak sytuację, w których – z różnych względów – strony (a najczęściej pracodawcy) próbują ukryć faktycznie łączący ich stosunek pracy pod pozorem zawarcia umowy cywilnoprawnej. W takich przypadkach pokrzywdzony pracownik może dochodzić ustalenia istnienia stosunku pracy.

[su_box title=”W tym artykule wyjaśnię Ci:” box_color=”#1569ae”]

• Jakie są podstawowe cechy stosunku pracy
  
• Czy pracownikowi opłaca się dochodzić ustalenia istnienia stosunku pracy

[/su_box]

Cechy stosunku pracy – czyli kiedy mamy do czynienia z zawarciem stosunku pracy

Nie od dziś wiadomo, że papier przyjmie wszystko. Dlatego w sporach o ustalenie istnienia stosunku pracy decydujące znaczenie zawsze mają rzeczywiste ustalenia stron, a nie treść spisanej pomiędzy nimi umowy.

Należy jednak pamiętać, że przy rozstrzyganiu bardziej skomplikowanych i niejednoznacznych spraw sąd będzie brał pod uwagę – jako jeden z kilku elementów – i treść umowy i wolę towarzyszącą stronom przy zawieraniu umowy.

Jeśli w sprawie sądowej pracownik udowodni, że zawarta przez niego umowa miała wszystkie lub większość cech umowy o pracę, sąd powinien wydać wyrok, w którym ustali, że pomimo podpisania umowy zlecenia czy o dzieło, strony w rzeczywistości łączyła umowa o pracę.

Można wyróżnić co najmniej kilka cech umowy o pracę.

Pierwszą z nich jest podporządkowanie pracownika przy wykonywaniu określone pracy na pracodawcy. Jeśli takie podporządkowanie istnieje mówi się wówczas o pracy „pod kierownictwem pracodawcy”. Oznacza ona możliwość wydawania pracownikowi wiążących go poleceń, które precyzują czas, miejsce i sposób wykonywania pracy. Podporządkowanie pracownika oznacza także jego stałe pozostawanie do dyspozycji pracodawcy, a także kontrolowanie wyników pracy pracownika.

Brak możliwości wyznaczenia zastępcy jest drugą cechą stosunku pracy. Za ustaleniem istnienia umowy o pracę może przemawiać uzgodnienie obowiązku osobistego świadczenia pracy przez pracownika.

Dla umowy o pracę charakterystyczne jest także to, że wszystkie czynności pracownika dokonywane są na ryzyko pracodawcy. Chodzi przy tym nie tylko o ryzyko ekonomicznego powodzenia przedsięwzięcia, ale również o to, że to pracownik nie ponosi konsekwencji nieusprawiedliwionej nieobecności (np. ze względu na chorobę) i niezawinionego przestoju (np. otrzymuje wynagrodzenie w wypadku, gdy na skutek awarii praca linii produkcyjnej ulega zatrzymaniu).

Istotną cechą stosunku pracy jest jego odpłatność. Z tytułu realizacji umowy o prace pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. W praktyce ta cecha występuje w przypadku prawie każdej umowy czy to o pracę, czy cywilnoprawnej, dlatego w procesie sądowym ma ona marginalne znaczenie. Należy jednak mieć na uwadze, że jeśli strony umówiły się na „pracę” bez wynagrodzenia, to nie możemy mieć do czynienia z umową o pracę.

Czasem można się spotkać ze stanowiskiem, że dla umowy o pracę charakterystyczne jest świadczenie pracy w codziennych i stałych odstępach czasu. Np. codziennie od 9 do 17. Nie jest to cecha rozstrzygająca, ale z reguły takie właśnie sztywne ramy czasowe przemawiają za tym, że sporny stosunek prawny uznać za umowę o pracę.

Rzadziej mówi się o takich charakterystycznych cechach stosunku pracy jak wykonywanie pracy w zespole (w strukturze) pracodawcy, korzystanie ze sprzętu pracodawcy, wykonywanie pracy w siedzibie pracodawcy na zorganizowanym miejscu pracy, czy uzyskiwanie wynagrodzenia o stałej wysokości. Pomimo, że Sąd Najwyższy wyraźnie w kilku orzeczeniach wskazywał, że powyższe okoliczności też mogą świadczyć o istnieniu pomiędzy stronami stosunku pracy, sądy pracy i występujące przed nimi strony rzadko się na nie powołują – a to błąd.

Warto też powiedzieć, że jest kilka elementów, które mogą dyskwalifikować istnienie stosunku pracy np. konieczność odpracowywania urlopu.

Dlaczego warto dochodzić ustalenia istnienia umowy o pracę?

Tyle ile jest powodów, dla których pracodawcy decydując się ukryć umowę o pracę pod płaszczykiem innej umowy, tyle samo jest powodów, dla których pracownikowi opłaca się dochodzić ustalenia istnienia stosunku pracy.

Ktoś zatrudniony w oparciu o umowę o dzieło ma interes wykazać, że faktycznie łączyła go z pracodawcą umowa o pracę ze względu na swoje uprawnienia rentalno – emerytale. Przypomnę, że umowa o dzieło nie jest oskładkowana.

Ktoś, z kim pracodawca bez powodu rozwiązał umowę zlecenia lub inną umowę cywilnoprawną, może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy po to, żeby uzyskać od tego pracodawcy odszkodowanie lub możliwość powrotu do pracy.

Często ustalenie istnienia stosunku pracy może powodować powstanie po stronie pracownika konkretnych wymiernych roszczeń finansowych np. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, odprawy z tytułu zwolnień grupowych czy  odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszenie przepisów prawa pracy.